Tiroid bezinin herhangi bir nedenle büyümesine guatr denir. Tiroid bezi tek, bazen çok sayıda nodül (yumru) varlığı sebebiyle büyür ya da herhangi bir nodül veya kitle olmaksızın bezin kendisi hacimce genişler. İyot eksikliği veya fazlalığı, guatrojenik bazı gıdaların çok sık ve fazla tüketilmesi, sigara içmek, selenyum eksikliği, çinko eksikliği, stres, Hashimoto Hastalığı ve tiroiditler, Graves hastalığı gibi tiroid bezinin fazla çalıştığı durumlar, tiroid bezindeki nodüller, tiroid kanserleri, lityum gibi bazı ilaçlar ve bazen de hamilelik guatra sebep olabilir.
Lahana, karnabahar, brokoli, şalgam, darı, soya, tatlı patates, keten tohumu ve deniz yosunu gibi guatrojen gıdalar özellikle iyot eksikliğinde guatra sebep olabilirler. Aslında normal sağlıklı ve dengeli bir beslenme tarzı bu gıdaları da içerebilir. Bu gıdalar sık sık ve aşırı miktarlarda tüketilmediği sürece sorun oluşturmaz.
Eğer guatrı olan bir kişide tiroid fonksiyon testleri dediğimiz kanda TSH, sT3 ve sT4 düzeyleri normalse ve nodül yoksa basit guatr, “ötiroid diffüz guatr” denir. En sık iyot eksikliğinde görülür, eğer günlük iyot alımı 50 μg’ın altına düşerse hipofiz bezinden üretilen TSH denilen hormon refleks olarak artar ve tiroid bezi hücrelerini çalıştırmak için sürekli uyarır ve sonuçta tiroid bezi büyür. Bu durum yıllarca devam ederse artık nodüller oluşmaya başlar. Bu durumda “ötiroid diffüz nodüler guatr” oluşur. Bu süreç sonunda artık nodüller de hormon üretmeye başlayabilir. Kandaki tiroid hormonları (sT3 ve sT4) artar ve TSH düzeyleri 0.5’in altına düşer. Yani tirotoksikoz gelişir. Bu durumun adı artık “toksik nodüler guatr” olur. Nodül sayısı 2 veya daha çok ise “toksik multinodüler guatr” deriz.
Guatr tanısı ultrasonografi ile konur. Ayrıca guatrın sebebini belirlemek ve de tedavi gerekip gerekmediğini anlamak için tiroid fonksiyon testleri ve otoantikor düzeyleri ölçümleri de yapılır.
Guatr oluşumunun önüne geçmek için alınacak en büyük tedbir günlük iyot alımını yeterli düzeyde tutmaktır. Bunun için iyotlu tuz kullanmak gerekir. Günlük tuz ihtiyacımız olan 5-6 gram tuz tüketerek dünya sağlık örgütünün önermiş olduğu günlük yaklaşık 150 mikrogram iyot alınmış olur. Hamilelik ve emzirme dönemlerinde ise ek olarak iyot desteği gerekebilir. 100-150 mikrogram iyot içeren vitaminler veya tabletler kullanılabilir.
İkinci önemli unsur sigara içmemektir. Sigara içerdiği tiyosiyonat nedeniyle iyotun tiroid bezi tarafından alımına engel olur. Böylece az iyot alınımına bağlı olarak guatr gelişebilir. Sigarayı bırakmak bu riski azaltır.
Guatr gelişimini önlemek için yapılacak bir diğer önemli şey sağlıklı ve dengeli beslenmektir. Makro ve mikro besin öğelerinin dengeli alınması ile örneğin; deniz ürünleri, yumurta, tahıllar ve süt ürünlerinin tüketilmesiyle selenyum ve çinko gibi mikrobesin öğelerinin eksikliği önlenmiş olur ve guatr gelişimi engellenebilir.
Guatrın tedavisi nodülün varlığına, büyüklüğüne, sayısına, nefes darlığı, yutma güçlüğü gibi boyuna baskı şikayetlerinin olmasına, tiroid fonksiyonlarını bozup bozmamasına göre belirlenir. Örneğin, sayı ve boyutları çok büyük olan, baskı oluşturan nodüllerde ameliyat tedavisi düşünülebilir. Radyoaktif iyot tedavisi de hipertiroidisi olan uygun vakalarda örneğin tedaviyi kaldıramayacak durumda olan yaşlılarda vs. tercih edilebilir. Bu nedenlerle guatr tedavisinde hasta-hekim diyaloğu ve ortak bir karar vermek çok önemlidir.
Guatr gelişen vakaların önemli bir kısmı ilaç verilmeden takip altında tutulur. Bu durumda hastanın kliniğine göre önce 3 aylık ardından 6-12 aylık ultrasonografi ve kan takipleri yapılır.